Ένας κρυφός κίνδυνος των δασικών πυρκαγιών: Η διάβρωση της γενετικής ποικιλότητας

Του Φίλιππου Α. Αραβανόπουλου*

Ο μύθος του Φοίνικα που αναγεννιέται από τις στάχτες του είναι γνωστός εδώ και 28 αιώνες χάρις στον Ησίοδο. Η αναλογία ωστόσο του μύθου του Φοίνικα με τη φυσική αναγέννηση των δασών μετά την πυρκαγιά, αρχίζει σιγά-σιγά να μεταβάλλει το νόημα της: από αναλογία που αφορούσε τη φυσική αναγέννηση κινδυνεύει να εξελιχθεί σε αναλογία που αφορά την έννοια του μύθου.

Τα κύρια είδη των δασών της εύκρατης ζώνης ονομάζονται «πυρόφιλα» και η αναγέννηση τους είναι συνυφασμένη με τον κύκλο της φωτιάς, αρκεί βέβαια οι πυρκαγιές να μην είναι συνεχόμενες, ώστε τα δένδρα φτάνουν σε αναπαραγωγική ηλικία. Σε περιοχές με διαδοχικές πυρκαγιές (που αυξάνεται η συχνότητα τους λόγω κλιματικής αλλαγής), όπου η μεταπυρική συστάδα δεν έχει φτάσει σε αναπαραγωγική ωριμότητα και έχει εξαντληθεί η τράπεζα σπερμάτων του εδάφους, έχουμε πρόβλημα.

Η κλιματική αλλαγή ίσως συνδέεται και με ένα άλλο φαινόμενο, την αύξηση των πυρκαγιών σε υψηλά δάση μεγάλου υψομέτρου: τα τελευταία χρόνια δεν καίγεται μόνο η Αττική, η Εύβοια, η Ηλεία κτλ, έχουμε πυρκαγιές στο Μαίναλο, στον Ταΰγετο, στον Πάρνωνα, ακόμη και στο Σμόλικα και στο Γράμμο. Αυτά τα δάση, όπως ελάτης, οξιάς κτλ, δεν είναι πυρόφιλα και πολύ δύσκολα θα αναγεννηθούν άμεσα.

Η φυσική αναγέννηση, ή θα βασιστεί σε πολύ λίγα εναπομείναντα δένδρα, ή δεν θα υπάρχει, οπότε θα οδηγηθούμε στην τεχνητή αναδάσωση. Η φυσική επανίδρυση των δασών από πολύ λίγα άτομα μπορεί να μειώσει σημαντικά τη γενετική ποικιλότητα και η γενετική διάβρωση έχει συνδεθεί με τη μείωση του προσαρμοστικού δυναμικού των δασών, που τόσο χρειάζονται στο περιβάλλον της έντονης κλιματικής μεταβολής. Η τεχνητή αναδάσωση, αν δε σχεδιαστεί σωστά, μπορεί να κάνει διπλή ζημιά: και το υλικό να έχει περιορισμένη γενετική βάση και να μην είναι το κατάλληλο για την περιοχή που προορίζεται. Η εκλογή της προέλευσης του αναδασωτικού υλικού έχει να κάνει με το δάσος από το οποίο θα συλλεχθούν σπέρματα για να δημιουργηθούν τα φυτάρια των αναδασώσεων. Σήμερα, πέραν κάποιων κλασσικών παραδοχών όπως η γεωγραφική εγγύτητα και οι παρόμοιες κλιματεδαφικές συνθήκες του πληθυσμού-δότη, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η επιστημονική γνώση από την ανάλυση σποροπαραγωγικών κήπων, δοκιμών προελεύσεων, γενετικής ποικιλότητας και γενετικών αποστάσεων πληθυσμών, αναμενόμενης μεταβολής ορίων φυσικής εξάπλωσης ειδών κ.α.

Ευτυχώς μπορούμε να κάνουμε πολλά για να διασφαλίσουμε το μέλλον των δασών και να αποτρέψουμε τη γενετική διάβρωση, πέρα από το να περιμένουμε να δούμε αν θα ισχύσει ο μύθος του Φοίνικα:

• Να εστιαστούμε στην πρόληψη σε όλα δάση και ιδιαίτερα στις προστατευόμενες περιοχές. Υπάρχουν πάμπολλα μέτρα, όχι για να μην έχουμε φωτιές (αυτό είναι ουτοπία), αλλά για να μην εξελίσσονται με καταστροφικό τρόπο. Πάντα (μα πάντα!), η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία.
• Να ευνοήσουμε τη φυσική αναγέννηση με κάθε τρόπο (απαγόρευση της βόσκησης, των αλλαγών χρήσης γης και αποφυγή των πρόωρων μεταπυρικών επεμβάσεων).
• Να επιλέξουμε το κατάλληλο αναδασωτικό υλικό, δηλαδή αυτό που προτάσσει η επιστημονική γνώση, το οποίο ενδεχομένως να είναι διαφορετικό από αυτό που είναι άμεσα διαθέσιμο.
• Να παρακολουθούμε διαχρονικά την εξέλιξη των μεγεθών της βιοποικιλότητας και ιδιαίτερα της γενετικής ποικιλότητας, στο νέο δάσος.
• Να κατανοήσουμε τέλος, ότι τα φυσικά μας οικοσυστήματα αργά ή γρήγορα θα υποστούν κάποια καταστροφή. Το σημαντικό είναι να διασφαλίσουμε τη δυνατότητα τους να μπορέσουν να επανακάμψουν. Να αυξήσουμε δηλαδή την ανάπαλση τους (resilience) μέσω προσαρμοστικής διαχείρισης.

Σήμερα 21 Μαρτίου, ημέρα της εαρινής ισημερίας και πρώτη μέρα της άνοιξης, εορτάζεται η Διεθνής Ημέρα Δασών, όπως αυτή καθιερώθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη. Το μήνυμα  των Ηνωμένων Εθνών είναι απλό: «πολύ πολύτιμα για να τα χάσουμε».  Περίπλοκη είναι η απάντηση στο ερώτημα γιατί το μήνυμα αυτό δεν έχει γίνει ακόμη πράξη.

*Ο Φίλιππος Α. Αραβανόπουλος είναι Καθηγητής του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Παν/μιου Θες/νικης, Τακτικό Μέλος της Ελληνικής Γεωργικής Ακαδημίας και τέως Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ.

Αναδημοσίευση από: greenagenda.gr

Πηγή: dasarxeio.com